HACCIN EDASI

Hacc Mevsimi
Hac mevsimi Şevval ayının birinden (Ramazan Bayramından) başlar, Zilhicce ayının 10. gününün (Kurban bayramının 1. gününün) sonuna kadar sürer.

Tarifi: Hacc ( جحلا ,( lügatte mutlak manada “niyet etmek, kastetmek, hedef tayin edip ona yol tutmak, onu ziyaret etmek” demektir. Bu niyetve kasdın tekrarı haccın manasına daha uygundur.
Ayrıca kelimenin yapısında kastedilen, yön tutulan mekânın yüce görülüşü ve tazimi anlamı da vardır.
Bir nevi; “gönülde yüce bir yeri olan bir hedefe yönelerek ona yol tutmak, bu kastı tekrar tekrar taşımak” demektir.
Fıkhî manada ise; “din-i mübinin rükünlerinden birini eda etmek için Beytullah’ı hedef tayin ederek, onu kasdedip, ona yönelip yol tutmak, onu ziyaret etmektir.”
Mekke-i Mükerreme, Allah Rasûlü’nün ana yurdu, ilk vahyin indiği, İslâm nûrunun yayılmaya başladığı, yeryüzündeki bütün mü’minlerin kıblegâhı olan Kâbe’nin bulunduğu yerdir. İslâmın beş erkanından biri olan haccın edâ yeridir. Allah Rasulü’nün hicret ederken; “Vallahi sen Allah’ın en hayırlı beldesi, Allah’a en sevimli toprağısın. Eğer senden ayrılmak zorunda bırakılmasaydım ayrılmazdım” buyurarak övdüğü, İbrahim Aleyhisselam’ın duâsına mazhar olmuş beldedir. Sel sel olup akan mü’min gönüllerin varıp buluştuğu mukaddes diyardır.
Bizim de varıp bu coşkulu sele kapılacağız ve hayat boyu hatıralarını taşıyacağız. Ondan önce duygularımızın tazelenmesi için şu ayet ve hadislere kulak verelim:
Âyet ve Hadisler
“Şüphesiz insanların Allah’a ibadet etmeleri için yeryüzünde kurulan ilk mabet, Mekke’deki mübarek, bütün âlemlere hidayet ve nur kaynağı olan Kabe’dir. Orada apaçık nice alametler, Makam-ı İbrahim vardır. Oraya giren emniyet içinde olur. Gücü yeten, imkân ve yol bulan insanlar üzerinde, Beytullah’ı haccetmeleri, Allah’a bir kulluk borcudur.
Kim bunu inkâr eder, bu hakkı, bu farzı tanımazsa Allah’ın ne ona, ne ameline, ne de kâinatta bulunan herhangi bir şeye ihtiyacı vardır. O bütün âlemlerden müstağnidir.” (Âl-i İmran 96-97)

“Ey Rasulüm! Yüzünü semaya doğru çevirip durarak bir arayış, bekleyiş içinde olduğunu görüyoruz. Seni gönlüne hoş gelecek, arzu edegeldiğin kıbleye döndürüyoruz. Yüzünü artık Mescid-i Haram’a çevir, Beytullah’ı kıble edin!
Siz nerede olursanız olun yüzlerinizi ona çevirin.
Şüphesiz ehl-i kitab onun Rablerinden gelen bir hak olduğunu çok iyi bilirler. Allah, elbette ki onların yapmakta olduklarından habersiz değildir.” (El-Bakara 144)

“Allah için, Haccı da Umreyi de hakkıyla eda edip tamamlayın…” (El- Bakara 196)

Ebu Hureyre(ra) rivayet ediyor:
“Rasulullah(sav) Efendimiz’e; “Amellerin hangisi hayırlıdır” diye soruldu.
“Allah’a ve Rasûlü’ne samimi iman” buyurdular. “Sonra nedir?” denildi :
“Allah yolunda cihaddır,” buyurdular.
“Daha sonra nedir?” denilince de;
“Erkan ve adabına uygun, ma’siyet karışmayan, riyadan uzak, ihlasla eda edilen makbul
Hacdır,” buyurdu. (Buhârî)

Ebu Hureyre’den(ra) nakledilen bir hadis:
“Kim Allah için hacceder, haccını eda esnasında şehevi sözler kullanmaz, şehevi davranışlarda bulunmaz, ma’siyet işlemez, seyyiat ve bayağılıklara tevessül etmezse annesinden doğduğu gün gibi temizlenmiş olarak diyarına döner.” (Muttefekun aleyh)

Âişe Validemiz’den gelen bir hadis:
“Allah’ın kulları cehennemden azad eylediği, Arafat gününden daha çok bir başka gün yoktur.” (Buhârî)-

Hacerü’l-Esved hakkında bir hadis:
“Vallahi! Allah, kıyamet günü gören iki gözü, konuştuğu dili olduğu halde onu diriltecek, kendisini hakkıyla istilam edip tavaf edenlere şahitlik yapacaktır.” (Tirmizî)

HACCIN NEVİLERİ
Hacc, edâ edilişi itibarıyla üçe ayrılır.
1- HACC-I İFRAD
Bir hac mevsiminde, sadece hac ibadeti edâ edilmişse bu hacca Hacc-ı İfrad denir.
Bir kimse hac mevsiminde umre yapmaz, sadece hacca niyet eder, ihrama girer ve Mekke’ye gelerek haccını edâ ederse o insan hacc-ı ifrad yapmış olur.
2 – HACC-I TEMETTU’
Umre ile haccın, aynı hac mevsiminde ayrı ayrı niyet ve ihram ile (ve iki ibadet arasında da yurduna, âile ocağına dönmeksizin) aynı hac seferi içinde yapılmasıdır.
Bir başka deyişle; aynı hac mevsiminde, tek bir hac seferi sırasında önce umreye niyet ederek Beytullah’a varmak, umre tavafı ve sa’yı yapıp traş olup ihramdan çıkmak; daha sonra Arafat’a çıkmadan önce hacca niyetlenip ihrama girmek ve gerektiği şekilde edâ etmek şeklinde yapılan hactır.
3 – HACC-I KIRAN
Aynı yılın hac aylarında umre ile haccın bir ihram ve bir niyette birleştirilerek edâ edilmesidir.
Hacc-ı Kıran ve Hacc-ı Temettu yapanların, iki ibadeti (umre ve hacc) aynı mevsimde cem edişin şükranesi olarak kurban kesmeleri vaciptir. Hacc-ı İfrat yapana kurban kesmek vacip değildir. Keserse mübah görülmüştür.
Hanefi mezhebince, bu hac nevilerinin efdaliyet sırası şöyledir:
1-Hacc-ı Kıran
2-Hacc-ı Temettu’
3-Hacc-ı İfrad
Hükmü İtibariyle Haccın Nevîleri
Hacc, hükmü itibariyle de üçe ayrılır:
1 – Farz Hacc
2 – Vacib Hacc
3 – Nafile Hacc

İfrad Haccının Edâ Edilişi
İfrad haccı yapacak olan muhterem hacı adayımız, içerisinde sefer meşakkatinin, bazı yorgunluk, sıkıntı ve imkânsızlıkların bulunduğu, mali güç gibi bedeni takadı da icap ettiren, ayrıca ihram yasaklarının da yer aldığı –inşallah mükafatının da bol olduğu– bir ibadete başlıyorsunuz.
Onun için bu yola koyulurken, gerekli gönül temizliğini yaptığınız gibi; İhrama Girmeden Önce
• Gerekli vücut temizliğini yapınız. Mümkünse güzel koku sürününüz.
• Hanımların diğer zamanlarda olduğu gibi evlerinin haricinde başkaları tarafından hissedilecek kokular sürmelerinde mahzur vardır.
• Sıhhi tedbirlerinizi alınız. İhram yasağına uygun elbiselerinizi giyiniz.
• Erkekler giymekte oldukları bütün elbiselerini soyunur, sadece “izar” ve “rida” denilen iki parça örtüye bürünürler.
• İzar, bele bağlanan ve belden aşağısını örten parçaya, ridâ ise omuza alınan ve üstü örten parçaya denir.
• Bu iki örtünün beyaz, yeni ve temiz olması müstehaptır. Ayrıca azaları belli etmeyecek şekilde kalınca olmalıdır.
• Ayaklarına terlik giyerler. Terlik bulamamışlarsa, ayakkabılarını topuklarını örtmeyecek hale getirirler.
• Kadınlar elbiselerini çıkartmazlar. Onlar için daima tesettüre en uygun olan, daha münasip olandır.
Ancak, hanımlar yüzlerini, arada boşluk kalmayacak şekilde yüzlerine değen bir şeyle örtmezler.
Ayakkabı, çorap giyerler, eldiven giyebilirler.

İhrama Girerken
Bu hazırlıklardan sonra, mikat sınırında veya daha önce:
• İhramın sünneti olarak – kerahet vakti değil ise – iki rekat namaz kılınız.
• Namazdan sonra sadece hacc için niyet ediniz. Bu niyet şöyle yapılır:
“Allah’ım senin rızan için haccetmek istiyorum. Onun edasını bana kolay kıl ve haccımı kabul buyur.
Allah rızası için hacca niyet ettim ve ihrama girdim.”
• Namaz kıldığınız yerden kalkıp sefere yönelince “Telbiye” getiriniz.
Telbiye :
Lebbeyk Allahümme lebbeyk. Lebbeyke lâ şerîke leke lebbeyk. İnnel hamde ven niğmete leke velmülk lâ şerîke lek.”
“Allah’ım! Senin emr-i celiline her an koşmaya, her an itaata hazırım. Sana ortak yoktur. Emir ve davetine, gönülden ve sadakatle icabet ederim. Şüphesiz ki; hamd de, nimet de sana mahsustur. Mülk senindir. Senin şerikin yoktur.”
İhramdan Sonra
• Niyet edip telbiye getirince artık ihramlı sayılırsınız. Bu andan itibaren ihram yasaklarına dikkat ediniz.
• Yol boyunca bilhassa tepelere yükseldikçe, vadilere indikçe, yeni bir grupla karşılaştıkça, konaklayıp hareket ettikçe, yeni bir mıntıkaya, şehre gittikçe telbiye getiriniz.
• Telbiyeleri her seferinde üçer defa getirmeyi tercih ediniz. Tekbir, tehlil ve salevat-ı şerife söylemeyi de ihmal etmeyiniz.
Mekke-i Mükerreme’ye Varınca
• Mekke’ye ulaşınca yeniden kendinize çeki düzen veriniz. Guslediniz veya abdest alınız.
• Beytullah’a doğru telbiye, tekbir ve tehlil ile yöneliniz.
• Bu esnalarda her zamankinden daha fedakarca mü’min kardeşlerinizle yardımlaşınız. Hakkı tavsiyeleşiniz. Onları rencide etmeyiniz.
• Yolculuğun meşakkatleri ve yorgunluk eserleri üzerinizde olsa bile, huysuzluktan ve başkalarıyla cedelleşmekten sakınınız.
• Beytullah’ı ilk görüşe, bedenen ve manen hazırlıklı olunuz.
• Varınca samimi duygular içinde duâ ediniz. Sonra tavafa hazırlanınız.
• Ridanızın sağ ucunu, arkadan getirerek sağ koltuğunuzun altından geçirip, sol omuzunuzdan arkaya sarkıtınız. Böylece sağ omuzunuz açıkta kalır.
• Buna “ıztıbâ” denir ki; arkasında say olan tavafın sünnetidir. Ve tavaf boyunca devam eder. Tavafı bitirince omuzunuzu örtünüz. Omuz açık namaz kılmak mekruhtur.
• “Hacerü’l-Esved”in bulunduğu köşeye yöneliniz.
• Yapacağınız bu tavaf, “Kudüm Tavafı”dır. Ona göre niyet ediniz ve tavafa Hacerü’l-Esved’i istilâm ile başlayınız.
• İstîlâm: Hacerü’l-Esved’e el dokunmak demektir. Uzaktan işaret de onun yerini alır. İki eli, iç kısmı Hacerü’l-Esved’e dönük olarak kaldırarak ve “Bismillahi Allahu Ekber” diyerek yapılır.
• Bu tavafa; “tahiyye/selamlaşma”, “tavaf-ı likâ/ilk karşılaşma tavafı” da denir. Başka isimleri de vardır.
Tavaf 7 şavttır. Her şavt Hacerü’l-Esved’de başlar ve Hacerü’l-Esved’de biter.
• Tavafın ilk üç şavtında “remel” yapınız.
• Remel: Kısa adımlarla, hafif koşar vaziyette omuzları silkeleyerek, çalımlıca yürümektir. Hanımlar remel yapmazlar.
• Tavafı bitirince iki rekat tavaf namazı kılınız. Bu namaz vacibtir. Kerahet vaktinde iseniz sonraya bırakarak kamil bir vakitte eda ediniz.
• Sonra bol bol zemzem içiniz ve bedeninize dökünüz.
• Safa’ya yönelirken Hacerü’l-Esved’e geliniz ve istilam ederek ayrılınız. Sünnettendir. Tekbir, tehlil getiriniz hamdediniz, salevat getiriniz.
• Safa’ya varınız. Yapacağınız sa’y haccın sa’yıdır. Bu niyetle sa’y ediniz.
• İki yeşil direk arasında “hervele” yapınız.
• Hervele: Süratlice koşunun adıdır. Remelden farklıdır, ondan daha hızlıdır. Ancak müslümanın vakarını zedeleyecek şekilde var güçle koşmamalıdır.
• Hervele sayın her şavtının sünnetidir. Hanımlar hervele yapmazlar.
• Say 7 şavttır. Safâ’dan başlayıp, Merve’de biten yürüyüş bir şavttır. Merve’den Safâ’ya dönüş ikinci şavttır. Böylece devam eden say, Safa’dan başlamış, Merve’de bitmiş olur. Başka bir deyişle sa’y, Safâ’dan Merve’ye 4 gidiş, Merve’den Safâ’ya 3 dönüş olmak üzere 7 şavttır.
• Bu hac sayının asıl yeri hac tavafının / ziyaret tavafının peşidir. Öne takdimi caizdir. Bunda insanlara
kolaylık vardır.
• Bundan sonra Mekke’de kaldığınız müddetçe sık sık nafile tavaf yapınız.
• Zira uzak diyardan gelen kimse için Beytullah’ın huzurunda sık bulunma imkânı kolay değildir. İçinde bulunduğu anların kıymetini bilip, hakkını eda etme, gerçek bir nimettir.
• Hacc-ı İfrad’a niyet eden bir kimse ihramdan ancak; bayramın birinci günü Cemretü’l-Akabe’ye taş atıp, traş olduktan sonra çıkabilir. O ana kadar ihramlı kalır.
Zilhiccenin 7. Günü
• Öğle namazını müteakip Harem-i Şerif’te hutbe okunur.
Zilhiccenin 8. Günü: Terviye Günü
• Bugün kafileler Arafat’a çıkmak üzere hazırlanırlar.
• Kafile –sünnet vechile- Mina’ya yönelir. Günün öğle namazından başlayarak, ikindi, akşam, yatsı ve arefe gününün sabah namazını Mina’da kılar. Güneş doğduktan sonra kafile Arafat’a hareket eder.
• İzdiham, yollardaki tıkanıklıklar, hacılarımızın çoğunun yaşlı ve rahatsızlığı sebebiyle, ayrıca Arafat’a yetişememe endişesiyle kafilelerin çoğu, artık Mina’ya uğramadan Arafat’a gitmektedir.
Zilhiccenin 9. Günü ; Arafa Günü.
• Arafat’taki vakfenin vakti, zevalden sonra namazı müteakip başlar.
• Bu ana kadar vakitler, tekbir, tehlil, salavât, istiğfar, zikir, zikirlerin en efdali Kur’ân-ı Kerim tilâveti ve hak yolda şuurlandırıcı, tezkir ve tekfire sevkedici, ilim ve irfanla yoğrulu sohbetlerle değerlendirilir.
• Namaz için hazırlık yapılır. Öğle ve ikindi namazları, öğle vaktinde birleştirilerek kılınır. Buna ikindi namazı takdim edilerek öğle namazının vaktinde kılındığı için “cem-i takdim” denir. Bu cem sünnettir.
Cem-i Takdim’in Edâ Şekli
Her iki namaz için bir ezan okunur.
Vakit ve durum müsait ise, öğle namazının ilk sünneti kılınır.
Öğlenin farzı için kamet getirilir. Farz kılınır.
• İmam kıraatı sırrî yapar. Öğlenin son sünneti, ikindinin sünneti kılınmaz. İkindinin farzı için kamet getirilir. Farz kılınır.
• İmam kıraatı yine sırrî yapar. Namazların her birinin sonunda teşrik tekbirleri getirilir.
• Namazların cem şartları, müsaferet ve ikamet halleriyle ilgili daha geniş bilgi almak için geniş kitaplara ve hoca efendilere müracaat ediniz.
• Namazı müteakip vakfe anı başlamıştır. Artık Arafat hududları haricinde durmayınız, güneş batmadıkça da hudut dışına çıkmayınız.
• Ömrün en kıymetli anlarından olan bu dakikaları hakkıyla değerlendirmeye çalışınız. Bedenî ihtiyaçlarınız için daha önceden tedbir alınız.
• Zamanınızı, zikirlerin en hayırlısı Kur’an-ı Kerim tilavetiyle, istiğfar ve duâlarla değerlendiriniz.
• Duâlarınızda Âlem-i İslâm için hayırlar niyaz etmeyi, diğer din kardeşlerinizi, dostlarınızı, akrabanızı, evlâdınızı unutmayınız. Gelecek nesiller için duâ ediniz.
• Gönüllerinizi, islâmın emri olan her şeyi kabul, İslâma muhalif her şeyi red için hazırlayınız.
• İçinizdeki cahiliye sızıntılarını temizleyiniz, her şeyinizle Allah’a teslim olma azminizi yenileyiniz.
Rasulullah Efendimiz(sav); “Allah’ın kulları cehennemden azad eylediği, Arafat gününden daha çok başka bir gün yoktur..” buyurur. (Buhârî)
• Arafat’taki vakfe haccın iki rüknünden birincisidir.
• Müsait bir zamanda topluca “vakfe duâsı” yapınız.
• Güneş battığı andan itibaren yol hazırlıkları yapılır. Hac kalabalığı Müzdelife’ye doğru akmaya başlar. Siz de kafilenizle birlikte müsait bir zamanda Müzdelife’ye doğru hareket ediniz.
• Hac boyunca –bilhassa sıkıntılı anlarda- çevrenizdeki kardeşlerinizle hoş geçininiz. Ve yardımcı olunuz. Size karşı kusurları affedici olunuz. Olgunluk yarışını siz kazanınız.
• Müzdelife’ye varmadan yollarda akşam namazını kılmayınız. İzdiham da kalsanız da yatsı namazının vakti çıkma tehlikesine düşmedikçe bekleyiniz.
Müzdelife’de
• Akşam ile yatsı namazını yatsının vaktinde cem ederek kılınız.
Buna akşam namazı yatsının vaktine tehir edildiği için “cem-i tehir” denir. Bu cem vacip’tir
• Cem-i Tehir’in Edâ Şekli
Ezan okunur. Kamet getirilir.
Akşam namazının farzı kılınır. (Arkasından teşrik tekbiri getirilir.)
Arada sünnet kılınmaz. Ezan ve kamet iade edilmez.
Kalkılır ve yatsı namazının farzı edâ edilir. (Arkasından teşrik tekbiri getirilir.)
Yatsı namazının son sünneti kılınabilir.
Arkasından vitir namazı kılınır.
• Bundan sonra, zamanınız varsa istirahat ediniz ve cemreler için taş toplayınız.
• İlk gün Cemretü’l-Akabe’ye atılacak 7 taşı Müzdelife’den toplamak sünnettir. Diğerlerini de Müzdelife’den veya müsait başka bir yerden almak caizdir. 
Ancak mescitlerden taş almayınız. Büyük bir taşı kırarak elde etmeyiniz. Cemrelere atılan taşları almayınız. Necasetli yerlerden de taş toplamayınız. Bunlar mekruhtur.
• Taşlar nohut ile fındık büyüklüğü arasında olmalıdır.
• Sabah ezanı okununca namazınızı gecikme-den edâ ediniz. Namazı müteakip “vakfe duâsı” yapınız.
• Müzdelife’deki bu vakfe “vacib”tir.
• Gün iyice ağarınca Mina’ya doğru hareket ediniz. Yol boyunca telbiye, tekbir, tehlil getiriniz. Mina’da
• Ağırlıklarınızı, Mina’da çadırlarınıza yerleştiriniz. Mina günleri gecelemek için burayı asli mekan edinmek üzere hazırlık yapınız.
• Grubunuzla taşlamaya yöneliniz.
• İzdiham aşırı iken taşlamaya yaklaşmayınız. Bilhassa hanımların, hasta ve yaşlıların daha ihtiyatlı olması gerekir.
• Taşlamaya büyük gruplar halinde girmeyiniz. Yanınızda kaba eşya götürmeyiniz. Kötü ihtimaller için mümkün mertebe ön tedbir alınız.
• Cemretü’l-Akabe’ye, (Büyük Cemre’ye) geliniz. Mümkünse cemreye taş atarken Mina’yı sağınıza, Kâbe’yi solunuza alacak şekilde durunuz. İmkân derecesinde, arada 3-5 m kalacak şekilde yaklaşınız.
Taşlarınızın nereye düştüğünü görünüz.
• Taş atmaya başlarken telbiyeyi kesiniz.
• Atacağınız taşı, baş parmağınızla işaret par-mağı arasında tutunuz. Kolunuzu kaldırarak ve; “Bismillahi Allahu ekber! Şeytanın gurur, kibirini kırmak, burnunu sürtmek, Rahmân’ın rızasını kazanmak için,” diyerek 7 taş atınız.
• Taşların havuz içerisine düşmesi yeterlidir.
• Bayramın birinci günü Cemretü’l-Akabe’ye atılacak bu taşlar için vakit, fecr-i sadığın doğuşu ile başlar, ertesi günün fecrine kadar 24 saat devam eder.
• Sünnet-i seniyyeye uygun vakti ise; güneşin doğuşu ile öğle / zeval vakti arasıdır.
• Zevalden güneş batıncaya kadar olan vakit, cevaz vaktidir. Taşların bu vakitte atılmasında kerahet yoktur.
Güneş battıktan sonra, fecr-i sadık doğuncaya kadar olan vakit de (geceleyin) sıhhatli erkeklerin taşlamalarında kerahet vardır. Yaşlı ve rahatsız olan insanların bu vakitte taşlamalarında beis görülmemiştir. Hanımların da taşlarını gece atmalarında bir beis olmadığı gibi, setr hallerine uygun olduğu, izdihamlara girmelerinde mahzur bulunduğu için daha münasip gören alimler vardır.
• Hacc-ı ifrat yapanlara kurban kesmek vacip değildir. Kesmeyi arzu ederlerse müstehap görülmüştür.
• Taşınızı attıktan sonra saçınızı traş ediniz.
Saç traşı iki türlü olur :
1. Halk: Saçın tamamını dipten traş etmektir. Bu daha efdaldir.
2. Taksir: Başın üçte biri veya dörtte birinden “ünmüle miktarı” (parmağın üç boğumundan en uçtakinin uzunluğunda) kesmektir.
• Başın bir tarafını usturaya vurup öbür yanlarını bırakmak, sadece kahkül bırakmak gibi müslümanın vakarını zedeleyici tarzdaki traşlar mekruhtur.
• Saçlarının uzunluğu “ünmüle” miktarından küçük olanlar taksir yapamaz, halk yapmak zorundadırlar. Hanımlar sadece taksir yaparlar. Halk yapmaları tahrimen mekruh görülmüştür.
• Traş olduğunuz andan itibaren, karı–koca münaseti hariç, bütün ihram yasakları kalkmıştır.
• Bundan sonra Harem-i Şerif’e giderek farz tavafınızı yapınız.
• Farz tavafı / ziyaret tavafını bayramın birinci günü yapmak en efdal olanıdır. Birinci günü imkân bulunamamışsa 2. gün, ikinci gün de yapamamışsa 3. gün yapılır.
Şer-i bir özür bulunmaksızın 3. günden sonraya kalırsa, bu tehir Ebu Hanife hazretlerine göre kurban
cezasını gerektirir. Hayız hali şer’î bir özürdür.
• Bu tavaf haccın iki rüknünden biridir. Bir mü’min bu tavafı yapmadıkça haccı edâ edilmiş olmaz.
Ömrün sonuna kadar yapılabilir. Tehirden dolayı ceza düşüyorsa yerine getirilir.
• Tavaftan sonra Mina’ya dönünüz. Gecelemek için Mina’yı karargah edininiz. Zira taşlama geceleri Mina’da gecelemek Hanefi mezhebine göre sünnet-i müekkededir. Belki haccın “en kuvvetli” sünnetidir. Diğer mezheblerce “vacip”tir. Onların görüşlerini de itibara alarak hareket etmek ayrıca “müstehap”tır.
• İkinci ve üçüncü günü taşlarını zevalden, yani öğle vakti girdikten sonra atmaya başlayınız. Bu günlerin sünnet vakti; zeval ile güneş batışı arasıdır. Fecr-i sadığa kadar taş atmak caizdir.
Taş atmayla ilgili hükümlerde, geceler bir önceki gündüze bağlıdır.
• İkinci, üçüncü ve dördüncü günlerin taşları sırasıyla;
– 7 taş Cemretü-s Suğrâ’ya (Küçük Cemre’ye),
– 7 taş Cemretü’l-Vustâ’ya (Orta Cemre’ye),
– 7 taş Cemretü’l-Akabe’ye (Büyük Cemre’ye) atılır.
Küçük Cemre, Mescid-i Hayf istikametindeki ilk cemrenin adıdır. Mekke istikametine doğru ikincisi Orta Cemre ve sonuncusu Büyük Cemredir.
• Üçüncü gün taş attıktan sonra, eğer acele ediyor ve 4. günün taşını atmak istemiyorsanız, 3. gün güneş batmadan Mekke’ye yöneliniz ve Mina sınırları dışına çıkınız.
– Cemretü-l Akabe, Mekke istikametinde Mina hudutlarının bitiş sınırıdır.
– Akşam olduktan sonra (geceleyin) Mina’yı terk etmek, 4. günün taşlarını atmamak “mekruh” görülmüştür.
Kurban cezasını gerektirdiğine dair de bir rivayet vardır.
– Dördüncü günün fecri doğduğu halde hala Mina’da iseniz, bu günün taşlarını da atmak üzerinize vaciptir.
Taş atmadan ayrılırsanız; üzerinize ittifakla ceza kurbanı düşer.
– 4. günün taşları, fecrin doğuşundan, güneşin batışına kadar atılabilir. Zevalden sonraki vakit “sünnet” vaktidir. Ebu Hanife’ye göre zevalden önceki vakit, mekruh vakittir.
– 4. günün güneşi batınca, artık taşların edâ vakti de, kaza vakti de sona ermiştir.
Mina’dan Sonra Mekke’de
• Âfâkî (mikat dışından gelen) hacılara “tavaf-ı sader” (vedâ tavafı) vaciptir. Onun için ayrılmadan önce vedâ tavafınızı yapınız.
• Bu arada nafile tavaflar yapabilir, Mina’daki vazifeleriniz bittikten sonra, vaktiniz varsa yeni umreler edâ edebilirsiniz.
• Mekkelilerin umre için mîkatı, harem hudutları dışıdır. Hudut dışına çıkarak umre için orada ihrama girilir.
– Umre için Tenim’in veya Cirâne’nin mikat yeri olarak seçilmesi daha efdaldir. Bunlardan birincisinde Allah Rasûlü’nün emriyle Âişe Validemiz, ikincisinde ise Rasûlullah’ın( sav) kendisi ihrama girmiştir.
– Veda tavafının Beytullah’dan en son ayrılırken yapılması müstehaptır.
– Özür halleri sebebiyle veda tavafını eda edememiş hanımlar, kafileleri ile birlikte Mekke-i Mükerreme’den ayrılabilirler.
Bu bir şer-i özürdür. Bu özür sebebiyle veda tavafı yapamamaktan dolayı üzerlerine ceza terettüb etmez. Bizi yaratan, bizi en iyi bilendir ve sonsuz merhamet sahibidir.

Hacc-ı Temettu’un Edâ Ediliş Şekli
İslâmın beş temelinden birisini daha ikame etmek için diyarını terk edip, Beytullah’a yönelen muhterem hacı adayımız, içerisinde sefer meşakkatinin, bazı yorgunluk, sıkıntı ve imkansızlıkların bulunduğu, mali güç gibi bedenî takadı da icap ettiren, ayrıca ihram yasaklarının da yer aldığı – inşallah mükafatının da bol olduğu – bir ibadete başlıyorsunuz.
Onun için bu yola koyulurken, gerekli gönül temizliğini yaptığınız gibi;
İhrama Girmeden Önce
• Gerekli vücut temizliğini yapınız. Mümkünse güzel koku sürününüz. Hanımların diğer zamanlarda olduğu gibi evlerinin haricinde başkaları tarafından hissedilecek kokular sürmelerinde mahzur vardır.
• Sıhhî tedbirlerinizi alınız. İhram yasağına uygun elbiselerinizi giyiniz.
– Erkekler giymekte oldukları bütün elbiselerini soyunur, sadece “izar” ve “rida” denilen iki parça örtüye bürünürler.
– İzar, bele bağlanan ve belden aşağısını örten parçaya, ridâ ise omuza alınan ve üstü örten parçaya denir.
– Bu iki örtünün beyaz, yeni ve temiz olması müstehaptır. Ayrıca azaları belli etmeyecek şekilde kalınca olmalıdır.
– Ayaklarına terlik giyerler. Terlik bulamamışlarsa, ayakkabılarını topuklarını örtmeyecek hale getirirler.Kadınlar elbiselerini çıkartmazlar. Onlar için daima tesettüre en uygun olan, daha münasip olandır. Ancak, hanımlar yüzlerini, arada boşluk kalmayacak şekilde, yüzlerine değen bir şeyle örtmezler. Ayakkabı, çorap giyerler, eldiven giyebilirler.

İhrama Girerken
Bu hazırlıklardan sonra, mikat sınırında veya daha önce:
• İhramın sünneti olarak – kerahet vakti değil ise – iki rekat namaz kılınız.
• Namazdan sonra “umre” için niyet ediniz.
Bu niyet şöyle yapılır:
“Allah’ım senin rızan için umre edâ etmek istiyorum. Onun edâsını bana kolay kıl ve umremi kabul buyur. Allah rızası için umreye niyet ettim ve ihrama girdim.”
• Namaz kıldığınız yerden kalkıp sefere yönelince “Telbiye” getiriniz.
Telbiye :
“Lebbeyk Allahümme lebbeyk. Lebbeyke lâ şerîke leke lebbeyk. İnnel hamde ven niğmete leke
velmülk lâ şerîke lek.”
“Allah’ım! Senin emr-i celiline her an koşmaya, her an itaata hazırım. Sana ortak yoktur. Emir ve
davetine, gönülden ve sadakatle icabet ederim. Şüphesiz ki; hamd de, nimet de sana mahsustur. Mülk
senindir. Senin şerikin yoktur.”
İhramdan Sonra
• Niyet edip telbiye getirince artık ihramlı sayılırsınız. Bu andan itibaren ihram yasaklarına dikkat ediniz.
• Yol boyunca bilhassa tepelere yükseldikçe, vadilere indikçe, yeni bir grupla karşılaştıkça, konaklayıp hareket ettikçe, yeni bir mıntıkaya, şehre gittikçe telbiye getiriniz.
• Telbiyeleri her seferinde üçer defa getirmeyi tercih ediniz. Tekbir, tehlil ve salevat-ı şerife söylemeyi de ihmal etmeyiniz.
Mekke-i Mükerreme’ye Varınca
• Mekke’ye ulaşınca yeniden kendinize çeki düzen veriniz. Guslediniz veya abdest alınız.
• Beytullah’a doğru telbiye, tekbir ve tehlil ile yöneliniz.
• Bu esnalarda her zamankinden daha fedakarca mü’min kardeşlerinizle yardımlaşınız. Hakkı tavsiyeleşiniz. Onları rencide etmeyiniz.
• Yolculuğun meşakkatleri ve yorgunluk eserleri üzerinizde olsa bile, huysuzluktan ve başkalarıyla cedelleşmekten sakınınız.
• Beytullah’ı ilk görüşe, bedenen ve manen hazırlıklı olunuz. Varınca samimi duygular içinde dua ediniz.
• Tavafa hazırlanınız.
– Erkekler ridalarının sağ ucunu, omuz arkasından getirerek sağ koltuklarının altından geçirir, sol omuzun üstünden arkaya sarkıtırlar. Böylece sağ omuz açıkta kalır. Buna “ıztıbâ” denir ki; arkasında say olan tavafın sünnetidir. Ve tavaf boyunca devam eder. Tavafı bitirince omuzunuzu örtünüz. Omuz açık namaz kılmak mekruhtur.
• Sonra tavaf için “Hacerü’l-Esved”in bulunduğu köşeye yöneliniz.
• Yapacağınız bu tavaf “umre tavafı”dır. Niyet ediniz ve Hacerü’l-Esved’i istilâm ile tavafa başlayınız.
– İstîlâm: Hacerü’l-Esved’e el dokunmak demektir. Uzaktan işaret de onun yerini alır. İki eli, iç kısmı Hacer-ül Esved’e dönük olarak kaldırarak ve “Bismillahi Allahu Ekber” diyerek yapılır.
– Tavaf 7 şavttır. Her şavt, Hacerü’l-Esved’de başlar ve Hacerü’l-Esved’de biter.
• Tavafın ilk üç şavtında “remel” yapınız.
– Remel: Kısa adımlarla, hafif koşar vaziyette omuzları silkeleyerek, çalımlıca yürümektir. Hanımlar remel yapmazlar.
• Tavafı bitirince iki rekat tavaf namazı kılınız. Bu namaz vacibtir. Kerahet vaktinde iseniz sonraya bırakarak kamil bir vakitte eda ediniz.
• Sonra bol bol zemzem içiniz ve bedeninize dökünüz.
• Safâ’ya yönelirken Hacerü’l-Esved’e geliniz ve istilam ederek ayrılınız. Sünnettendir.
Tekbir, tehlil getiriniz hamdediniz, salavât getiriniz.
• Safâ’ya varınız. Yapacağınız sa’y “umre sa’yı”dır. Bu niyetle sa’y ediniz.
• İki yeşil direk arasında “hervele” yapınız.
– Hervele: Süratlice koşunun adıdır. Remelden farklıdır, ondan daha hızlıdır. Ancak müslümanın vakarını zedeleyecek şekilde var güçle koşmamalıdır.
– Hervele sa’yın her şavtının sünnetidir. Hanımlar hervele yapmazlar.
– Sa’y 7 şavttır. Safâ’dan başlayıp, Merve’de biten yürüyüş bir şavttır. Merve’den Safâ’ya dönüş ikinci şavttır. Böylece devam eden sa’y, Safâ’dan başlamış, Merve’de bitmiş olur.
Başka bir deyişle sa’y, Safâ’dan Merve’ye 4 gidiş, Merve’den Safâ’ya 3 dönüş olmak üzere 7 şavttır.
• Sa’ydan sonra saçınızı traş edip ihramdan çıkınız. Böylece Umreniz tamamlanmış olur.
• Saç traşı iki türlü olur:
1 – Halk: Saçın tamamını dipten traş etmektir. Bu daha efdaldir.
2 – Taksir: Başın üçte biri veya dörtte birinden “ünmüle miktarı” (parmağın üç boğumundan en uçtakinin uzunluğunda) kesmektir.
– Başın bir tarafını usturaya vurup öbür yanlarını bırakmak, sadece kahkül bırakmak gibi müslüman vakarını zedeleyici tarzdaki traşlar mekruhtur.
– Saçlarının uzunluğu “ünmüle” miktarından küçük olanlar taksir yapamazlar, halk yapmak zorundadırlar.
Hanımlar sadece taksir yaparlar. Halk yapmaları tahrimen mekruh görülmüştür.
• Traş olduğunuz andan itibaren bütün ihram yasakları kalkmıştır. Umreniz tamamlanmıştır.
Mekke’de yeniden ihrama girinceye kadar bir mekkeli gibi dolaşır, nafile tavaf yapar, ibadet ve duâlarla vaktinizi değerlendirebilirsiniz.
Zira uzak diyardan gelen kimse için Beytullah’ın huzurunda sık bulunma imkânı kolay değildir. İçinde bulunduğu anların kıymetini bilip, hakkını eda etme, gerçek bir nimettir.
Zilhiccenin 7. Günü
– Öğle namazını müteakip Harem-i Şerif’te hutbe okunur.
Zilhiccenin 8. Günü: Terviye Günü
Bugün kafileler Arafat’a çıkmak üzere hazırlanırlar.
• İhram için gerekli temizliği ve hazırlığı yaptıktan (erkekler “izar” ve “rida”ya büründükten) sonra iki rekat namaz kılınız.
• Namazdan sonra hac için niyet ediniz. Bu niyet şöyle yapılır :
“Allah’ım senin rızan için haccetmek istiyorum. Onun edasını bana kolay kıl ve haccımı kabul buyur.
Allah rızası için hacca niyet ettim ve ihrama girdim.”
• Namaz kıldıktan sonra telbiye getiriniz.
Telbiye :
“Lebbeyk Allahümme lebbeyk. Lebbeyke lâ şerîke leke lebbeyk. İnnel hamde ven niğmete leke velmülk lâ şerîke lek.”
“Allah’ım! Senin emr-i celiline her an koşmaya, her an itaata hazırım. Sana ortak yoktur. Emir ve davetine, gönülden ve sadakatle icabet ederim. Şüphesiz ki; hamd de, nimet de sana mahsustur. Mülk senindir. Senin şerikin yoktur.”
Niyet edip telbiye getirince yine ihramlısınız. Bu andan itibaren ihram yasaklarına dikkat ediniz.
• Kafile –sünnet vechile- Mina’ya yönelir. Günün öğle namazından başlayarak, ikindi, akşam, yatsı ve Arafa Günü’nün sabah namazını Mina’da kılar. Direk Arafat’a çıkmayı gerektiren meşru bir sebep yoksa siz de Mina’ya yöneliniz.
• Güneş doğduktan sonra kafileler Arafat’a hareket eder. Arafat’a öğleden önce varınız.
– İzdiham, yollardaki tıkanıklıklar, hacılarımızın çoğunun yaşlı ve rahatsızlığına Arafat’a yetişememe endişesi de eklenince kafilelerin çoğu, artık Mina’ya uğramadan Arafat’a gitmektedir.
Zilhiccenin 9. Günü: Arafa Günü.
– Arafat’taki vakfenin vakti, zevalden sonra namazı müteakip başlar.
– Bu ana kadar vakitler, tekbir, tehlil, salavât, istiğfar, zikir, zikirlerin en efdali Kur’ân-ı Kerim tilâveti ve hak yolda şuurlandırıcı, tezkir ve tekfire sevkedici, ilim ve irfanla yoğrulu sohbetlerle değerlendirilir.
– Namaz için hazırlık yapılır. Öğle ve ikindi namazları, öğle vaktinde birleştirilerek kılınır. Buna ikindi nazmı takdim edilerek öğle namazının vaktinde kılındığı için “cem-i takdim” denir. Bu cem sünnettir.
Cem-i Takdim’in Edâ Şekli:
Her iki namaz için bir ezan okunur.
Vakit ve durum müsait ise, öğle namazının ilk sünneti kılınır.
Öğlenin farzı için kamet getirilir.
Öğlenin farzı kılınır. (İmam kıraatı sırrî okur.)
Öğlenin son sünneti, ikindinin sünneti kılınmaz.
İkindinin farzı için kamet getirilir.
İkindinin farzı kılınır. (İmam kıraatı sırrî okur)
Namazların her birinin sonunda teşrik tekbirleri getirilir.
– Namazların cem şartları, müsaferet ve ikamet halleriyle ilgili daha geniş bilgi almak için geniş kitaplara ve hoca efendilere müracaat ediniz.
• Namazı müteakip vakfe anı başlamıştır. Artık Arafat hududları haricinde durmayınız, güneş batmadıkça da hudut haricine çıkmayınız.
• Ömrün en kıymetli anlarından olan bu dakikaları hakkıyla değerlendirmeye çalışınız. Bedeni ihtiyaçlarınız için daha önceden tedbir alınız.
• Zamanınızı, zikirlerin en hayırlısı kur’an-ı kerim tilavetiyle, istiğfar ve dualarla değerlendiriniz.
• Duâlarınızda alem-i İslâm için hayırlar niyaz etmeyi, diğer din kardeşlerinizi, dostlarınızı, akrabanızı, evladınızı, gelecek nesilleri unutmayınız.
• Gönüllerinizi, islâmın emri olan her şeyi kabul, islâma muhalif her şeyi red için hazırlayınız.
• İçinizdeki cahiliye sızıntılarını temizleyiniz, her şeyinizle Allah’a teslim olma azminizi yenileyiniz.
Rasûlullah Efendimiz(sav): “Allah’ın kulları cehennemden azad eylediği, Arafat gününden daha çok başka bir gün yoktur..” buyurur. (Buhârî)
• Arafat’taki vakfe haccın iki rüknünden birincisidir.
• Müsait bir zamanda topluca “vakfe duâsı” yapınız.
• Güneş battığı andan itibaren yol hazırlıkları yapılır. Hac kalabalığı Müzdelife’ye doğru akmaya başlar. Siz de kafilenizle birlikte müsait bir zamanda Müzdelife’ye doğru yollanınız.
• Hac boyunca –bilhassa sıkıntılı anlarda- çevrenizdeki kardeşlerinizle hoş geçininiz. Ve yardımcı olunuz. Size karşı kusurları affedici olunuz. Olgunluk yarışını siz kazanınız.
• Müzdelife’ye varmadan yollarda akşam namazını kılmayınız. İzdiham da kalsanız da yatsı namazının vakti çıkma tehlikesine düşmedikçe bekleyiniz.
Müzdelife’de
• Akşam ile yatsı namazını, cem ederek yatsının vaktinde kılınız.
Buna, akşam namazı yatsının vaktine tehir edildiği için “cem-i tehir” denir. Bu cem “vacip”tir.
Cem-i Tehir’in Edâ Şekli
Her iki namaz için ezan okunur, kamet getirilir.
Önce akşam namazının farzı kılınır. (Arkasından teşrik tekbiri getirilir.)
Arada sünnet kılınmaz. Ezan ve kamet iade edilmez.
Kalkılır ve yatsı namazının farzı edâ edilir. (Arkasından teşrik tekbiri getirilir.)
Yatsı namazının son sünneti kılınabilir.
Arkasından vitir namazı kılınır.
• Bundan sonra, zamanınız varsa istirahat ediniz. Cemre için taş toplayınız.
– İlk gün Cemretü’l-Akabe’ye atılacak 7 taşı Müzdelife’den toplamak sünnettir. Diğerlerini de Müzdelife’den veya müsait başka bir yerden almak caizdir. Ancak mescidlerden taş almayınız. Büyük bir taşı kırarak elde etmeyiniz. Cemrelere atılan taşları almayınız. Necasetli yerlerden de taş toplamayınız. Bunlar mekruhtur.
– Taşlar nohut ile fındık büyüklüğü arasında olmalıdır.
• Sabah ezanı okununca namazınızı gecikme-den edâ ediniz. Namazı müteakip “vakfe duâsı” yapınız.
– Müzdelife’deki bu vakfe “vacib”tir.
• Gün iyice ağarınca Mina’ya doğru hareket ediniz. Yol boyunca telbiye, tekbir, tehlil getiriniz.
Mina’da
• Ağırlıklarınızı, Mina’da çadırlarınıza yerleştiriniz. Mina günleri gecelemek için burayı aslî mekan edinmek üzere hazırlık yapınız.
• Grubunuzla taşlamaya yöneliniz. İzdiham aşırı iken taşlamaya yaklaşmayınız. Bilhassa hanımların, hasta ve yaşlıların daha ihtiyatlı olması gerekir.
• Taşlamaya büyük gruplar halinde girmeyiniz. Yanınızda kaba eşya götürmeyiniz. Kötü ihtimaller için mümkün mertebe ön tedbir alınız.
• Cemretü’l-Akabe’ye, (Büyük Cemre’ye) geliniz. Mümkünse cemreye taş atarken Mina’yı sağınıza, Kâbe’yi solunuza alacak şekilde durunuz. İmkân derecesinde, arada 3/5 m. kalacak şekilde yaklaşınız. Taşlarınızın nereye düştüğünü görünüz.
• Taş atmaya başlarken telbiyeyi kesiniz.
• Atacağınız taşı, baş parmağınızla işaret par-mağı arasında tutunuz. Kolunuzu kaldırarak ve; “Bismillahi Allahu ekber! Şeytanın gurur, kibirini kırmak, burnunu sürtmek, Rahmân’ın rızasını kazanmak için,” diyerek 7 taş atınız.
– Taşların havuz içerisine düşmesi yeterlidir.
– Bayramın birinci günü Cemretü’l-Akabe’ye atılacak bu taşlar için vakit, fecr-i sadığın doğuşu ile başlar, ertesi günün fecrine kadar 24 saat devam eder.
– Sünnet-i seniyyeye uygun vakti ise; güneşin doğuşu ile öğle / zeval vakti arasıdır.
– Zevalden güneş batıncaya kadar olan vakit, cevaz vaktidir. Taşların bu vakitte atılmasında kerahet yoktur.
Güneş battıktan sonra, fecr-i sadık doğuncaya kadar olan vakit de (geceleyin) sıhhatli erkeklerin taşlamalarında kerahet vardır. Yaşlı ve rahatsız olan insanların bu vakitte taşlamalarında bir beis görülmemiştir. Hanımların da taşlarını gece atmalarında bir beis olmadığı gibi, setr hallerine uygun olduğu, izdihamlara girmelerinde mahzur bulunduğu için bunu daha münasip gören alimler vardır.
• Taşınızı attıktan sonra “şükür kurbanınızı” kesiniz.
• Sonra “halk” veya “taksir” suretiyle saçınızı traş ederek ihramdan çıkınız.
– Umre ihramından çıkışta “halk” ve “taksir” ile ilgili bilgi verildi.
– Traş olduğunuz andan itibaren, karı–koca münaseti hariç, bütün ihram yasakları kalkmıştır.
• Bundan sonra Harem-i Şerif’e giderek farz tavafınızı yapınız.
– Mina’da Kurban bayramının birinci gün vazifeleri en doğru sıralamayla şöyledir:
1 – Cemre-i Akabe’ye taş atmak
2 – Şükür kurbanı kesmek
3 – Saçları traş etmek
4 – Farz Tavafı yapmak
Bunlardan ilk üçü arasındaki tertib Ebu Hanife’ye göre vacip, farz tavafın bu sıraya uyması ise sünnettir.
– Farz tavafı / ziyaret tavafını bayramın birinci günü yapmak en efdal olanıdır. Birinci günü imkân bulunamamışsa 2. gün, ikinci gün de yapamamışsa 3. gün yapılır.
Şer-i bir özür bulunmaksızın 3. günden sonraya kalırsa, bu tehir Ebu Hanife hazretlerine göre kurban cezasını gerektirir. Hayız hali şer’î bir özürdür.
– Bu tavaf, haccın iki rüknünden biridir. Bir mü’min bu tavafı yapmadıkça haccı edâ edilmiş olmaz.
Ömrün sonuna kadar yapılabilir. Tehirden dolayı ceza düşüyorsa yerine getirilir.
• Farz tavafı yapıp namazını kıldıktan sonra haccın sa’yını yapmak için Safâ’ya yöneliniz. Safâ’ya giderken dönerek Hacerü’l-Esved’i selamlayınız. Bu sünnettendir.
• Safâ’dan başlayarak önceden anlatıldığı gibi sa’yınızı yapınız. Yaptığınız bu sa’y haccın sa’yıdır. Bu niyetle yapınız.
– Hac sa’yını, hacca niyetlenip ihrama girerek ve önünden nafile bir tavaf yaparak öne almak caizdir.
Ancak asıl yeri farz tavafın peşidir ve hacc-ı temettu’da asıl yerinde yapmak daha efdaldir.
• Saydan sonra Mina’ya dönünüz. Gecelemek için Mina’yı karargah edininiz. Zira taşlama geceleri Mina’da gecelemek Hanefi mezhebine göre sünnet-i müekkededir. Belki haccın “en kuvvetli” sünnetidir. Diğer mezheblerce “vacip”tir. Onların görüşlerini de itibara alarak hareket etmek ayrıca “müstehap”tır.
• İkinci ve üçüncü günü taşlarını zevalden, yani öğle vakti girdikten sonra atmaya başlayınız.
– Bu günlerin sünnet vakti; zeval ile güneş batışı arasıdır. Fecr-i sadığa kadar taş atmak caizdir.
– Taş atmayla ilgili hükümlerde, geceler bir önceki gündüze bağlıdır.
• İkinci, üçüncü ve dördüncü günlerin taşları sırasıyla;
– 7 taş Cemretü-s Suğrâ’ya (Küçük Cemre’ye),
– 7 taş Cemretü’l-Vustâ’ya (Orta Cemre’ye),
– 7 taş Cemretü’l-Akabe’ye (Büyük Cemre’ye) atılır.
Küçük Cemre, Mescid-i Hayf istikametindeki ilk cemrenin adıdır. Mekke istikametine doğru ikincisi Orta Cemre ve sonuncusu Büyük Cemredir.
• Üçüncü gün taş attıktan sonra, eğer acele ediyor ve 4. günün taşını atmak istemiyorsanız, 3. gün güneş batmadan Mekke’ye yöneliniz ve Mina sınırları dışına çıkınız.
– Cemretü-l Akabe, Mekke istikametinde Mina hudutlarının bitiş sınırıdır.
– Akşam olduktan sonra (geceleyin) Mina’yı terk etmek, 4. günün taşlarını atmamak “mekruh” görülmüştür. Kurban cezasını gerektirdiğine dair de bir rivayet vardır.
– Dördüncü günün fecri doğduğu halde hala Mina’da iseniz, bu günün taşlarını da atmak üzerinize vaciptir.
Taş atmadan ayrılırsanız; üzerinize ittifakla ceza kurbanı düşer.
– 4. günün taşları, fecrin doğuşundan, güneşin batışına kadar atılabilir. Zevalden sonraki vakit “sünnet” vaktidir. Ebu Hanife’ye göre zevalden önceki vakit, mekruh vakittir.
– 4. günün güneşi batınca, artık taşların edâ vakti de, kaza vakti de sona ermiştir.
Mina’dan Sonra Mekke’de
• Âfâkî (mikat dışından gelen) hacılara “tavaf-ı sader” (vedâ tavafı) vaciptir. Onun için ayrılmadan önce vedâ tavafınızı yapınız.
• Bu arada nafile tavaflar yapabilir, Mina’daki vazifeleriniz bittikten sonra, vaktiniz varsa yeni umreler edâ edebilirsiniz.
• Mekkelilerin umre için mîkatı, harem hudutları dışıdır. Hudut dışına çıkarak umre için orada ihrama girilir.
– Umre için Tenim’in veya Cirâne’nin mikat yeri olarak seçilmesi daha efdaldir. Bunlardan birincisinde
Allah Rasûlü’nün emriyle Âişe Validemiz, ikincisinde ise Rasûlullah’ın( sav) kendisi ihrama girmiştir.
– Veda tavafının Beytullah’dan en son ayrılırken yapılması müstehaptır.
– Özür halleri sebebiyle veda tavafını edâ edememiş hanımlar, kafileleri ile birlikte Mekke-i Mükerreme’den ayrılabilirler. Bu bir şer-i özürdür. Bu özür sebebiyle veda tavafı yapamamaktan dolayı üzerlerine ceza terettüb etmez. Bizi yaratan, bizi en iyi bilendir ve sonsuz merhamet sahibidir.
Hacc-ı Kıran’ın Edâ Edilişi
Müminlerin kıblegahı Beytullah’a yönelen, Kabe çevresinde pervane olmak için hicaz yollarına düşen, hac çeşitlerinin en meşakkatlisi, inşallah sevabı da en çok olan hacc-ı kıranı yapmaya niyetli hacı adayımız!
İçerisinde sefer meşakkatinin, bazı yorgunluk, sıkıntı ve imkansızlıkların bulunduğu, mali güç gibi bedeni takadı da icap ettiren, ayrıca ihram yasaklarının da yer aldığı ve bu yasaklara riayet hususunda herkesten daha itinalı olunması gereken bir ibadete başlıyorsunuz.
Onun için bu yola koyulurken, gerekli gönül temizliğini yaptığınız gibi ;
İhrama Girmeden Önce
• Gerekli vücut temizliğini yapınız. Mümkünse güzel koku sürününüz. Hanımların diğer zamanlarda olduğu gibi evlerinin haricinde başkaları tarafından hissedilecek kokular sürmelerinde mahzur vardır.
• Sıhhî tedbirlerinizi alınız. İhram yasağına uygun elbiselerinizi giyiniz.
– Erkekler giymekte oldukları bütün elbiselerini soyunur, sadece “izar” ve “rida” denilen iki parça örtüye bürünürler.
– İzar, bele bağlanan ve belden aşağısını örten parçaya, ridâ ise omuza alınan ve üstü örten parçaya denir.
– Bu iki örtünün beyaz, yeni ve temiz olması müstehaptır. Ayrıca azaları belli etmeyecek şekilde kalınca olmalıdır.
– Ayaklarına terlik giyerler. Terlik bulamamışlarsa, ayakkabılarını topuklarını örtmeyecek hale getirirler.
Kadınlar elbiselerini çıkartmazlar. Onlar için daima tesettüre en uygun olan, daha münasip olandır. Ancak, hanımlar yüzlerini, arada boşluk kalmayacak şekilde, yüzlerine değen bir şeyle örtmezler. Ayakkabı, çorap giyerler, eldiven giyebilirler.

İhrama Girerken
Bu hazırlıklardan sonra, mikat sınırında veya daha önce:
• İhramın sünneti olarak – kerahet vakti değil ise – iki rekat namaz kılınız.
• Namazdan sonra “hacc ve umre” için niyet ediniz. Bu niyet şöyle yapılır:
“Allah’ım senin rızan için hac ve umre edâ etmek istiyorum. Bunların edâsını bana kolay kıl, haccımı ve umremi kabul buyur. Allah rızası için hacca ve umreye niyet ettim ve ihrama girdim.”
• Namaz kıldığınız yerden kalkıp sefere yönelince “Telbiye” getiriniz.
Telbiye :
“Lebbeyk Allahümme lebbeyk. Lebbeyke lâ şerîke leke lebbeyk. İnnel hamde ven niğmete leke velmülk lâ şerîke lek.”
“Allah’ım! Senin emr-i celiline her an koşmaya, her an itaata hazırım. Sana ortak yoktur. Emir ve davetine, gönülden ve sadakatle icabet ederim. Şüphesiz ki; hamd de, nimet de sana mahsustur. Mülk senindir. Senin şerikin yoktur.”
İhramdan Sonra
• Niyet edip telbiye getirince artık ihramlı sayılırsınız. Bu andan itibaren ihram yasaklarına dikkat ediniz. Siz diğer hacı adaylarından farklı olarak hem umre hem de hac ihramındasınız. İhram yasakları konusunda daha dikkatli olmalısınız. İşleyeceğiniz bir hata her iki ihrama karşı olacaktır. Dolayısıyla cezalar da iki kat olarak terettüp edecektir.
• Yol boyunca bilhassa tepelere yükseldikçe, vadilere indikçe, yeni bir grupla karşılaştıkça, konaklayıp hareket ettikçe, yeni bir mıntıkaya, şehre gittikçe telbiye getiriniz.
• Telbiyeleri her seferinde üçer defa getirmeyi tercih ediniz. Tekbir, tehlil ve salevat-ı şerife söylemeyi de ihmal etmeyiniz.
Mekke-i Mükerreme’ye Varınca
• Mekke’ye ulaşınca yeniden kendinize çeki düzen veriniz. Guslediniz veya abdest alınız.
• Beytullah’a doğru telbiye, tekbir ve tehlil ile yöneliniz.
• Bu esnalarda her zamankinden daha fedakarca mü’min kardeşlerinizle yardımlaşınız. Hakkı tavsiyeleşiniz. Onları rencide etmeyiniz.
• Yolculuğun meşakkatleri ve yorgunluk eserleri üzerinizde olsa bile, huysuzluktan ve başkalarıyla cedelleşmekten sakınınız.
• Beytullah’ı ilk görüşe, bedenen ve manen hazırlıklı olunuz. Varınca samimi duygular içinde dua ediniz.
• Tavafa hazırlanınız.
– Erkekler ridalarının sağ ucunu, omuz arkasından getirerek sağ koltuklarının altından geçirir, sol omuzun üstünden arkaya sarkıtırlar. Böylece sağ omuz açıkta kalır.
– Buna “ıztıbâ” denir ki; arkasında say olan tavafın sünnetidir. Ve tavaf boyunca devam eder. Tavafı bitirince omuzunuzu örtünüz. Omuz açık namaz kılmak mekruhtur.
• Sonra tavaf için “Hacerü’l-Esved”in bulunduğu köşeye yöneliniz.
• Yapacağınız bu tavaf “umre tavafı”dır. Niyet ediniz ve Hacerü’l-Esved’i istilâm ile tavafa başlayınız.
– İstîlâm: Hacerü’l-Esved’e el dokunmak demektir. Uzaktan işaret de onun yerini alır. İki eli, iç kısmı Hacerü’l-Esved’e dönük olarak kaldırarak ve “Bismillahi Allahu Ekber” diyerek yapılır.
– Tavaf 7 şavttır. Her şavt, Hacerü’l-Esved’de başlar ve Hacerü’l-Esved’de biter.
• Tavafın ilk üç şavtında “remel” yapınız.
– Remel: Kısa adımlarla, hafif koşar vaziyette omuzları silkeleyerek, çalımlıca yürümektir. Hanımlar remel yapmazlar.
• Tavafı bitirince iki rekat tavaf namazı kılınız. Bu namaz vacibtir. Kerahet vaktinde iseniz sonraya bırakarak kamil bir vakitte eda ediniz.
• Sonra bol bol zemzem içiniz ve bedeninize dökünüz.
• Safâ’ya yönelirken Hacerü’l-Esved’e geliniz ve istilam ederek ayrılınız. Sünnettendir. Tekbir, tehlil getiriniz hamdediniz, salevat getiriniz.
• Safâ’ya varınız. Yapacağınız bu sa’y umrenin sa’yıdır. Bu niyetle sa’y ediniz.
• İki yeşil direk arasında “hervele” yapınız.
– Hervele: Süratlice koşunun adıdır. Remelden farklıdır, ondan daha hızlıdır. Ancak müslümanın vakarını zedeleyecek şekilde var güçle koşmamalıdır.
– Hervele sa’yın her şavtının sünnetidir. Hanımlar hervele yapmazlar.
– Sa’y 7 şavttır. Safâ’dan başlayıp, Merve’de biten yürüyüş bir şavttır. Merve’den Safâ’ya dönüş ikinci şavttır. Böylece devam eden sa’y, Safâ’dan başlamış, Merve’de bitmiş olur.
Başka bir deyişle sa’y, Safâ’dan Merve’ye 4 gidiş, Merve’den Safâ’ya 3 dönüş olmak üzere 7 şavttır.
• Böylece umrenizi tamamlamış olursunuz. Ancak kurban bayramından önce umrenizden çıkamazsınız.
• Umreden Sonra
• Aynı şekilde Kudüm Tavafı yapınız. Tavafın arkasından hacc sayınızı yapacaksınız ki bu
efdaldir.
– Tavaf sırasında rkekler yine “ıztıbâ” ve “remel” yaparlar.
• Tavaftan sonra iki rekat namaz kılınız. Bu namaz her tavaftan sonra vardır. Bunu biliniz.
• Haceru’l-Esved’i selamlayarak Safâ’ya yöneliniz.
• Bu yapacağınız “haccın sa’yı”dır. Bu niyetle başlayarak aynı şekilde sa’yediniz.
– Yeşil direkler arasında erkeklerin hervele yapması sünnettir.
• Sa’yınızı bitirdikten sonra Arafat’a çıkıncaya kadar vaktinizi ibadetlerle, nafile tavaf, duâ ve zikirlerele, Kur’ân tilavetiyle değerlendirniz.
• Namazlarınızı Mescid-i Haram’da, Beytullah’ın yanında edâ etmeye itina gösteriniz…
Zilhiccenin 7. Günü
– Öğle namazını müteakip Harem-i Şerif’te hutbe okunur.
Zilhiccenin 8. Günü: Terviye Günü
– Bugün kafileler Arafat’a çıkmak üzere hazırlanırlar.
• Kafile –sünnet vechile- Mina’ya yönelir. Günün öğle namazından başlayarak, ikindi, akşam, yatsı ve Arafa Günü’nün sabah namazını Mina’da kılar. Direk Arafat’a çıkmayı gerektiren meşru bir sebep yoksa siz de Mina’ya yöneliniz.
• Güneş doğduktan sonra kafileler Arafat’a hareket eder. Arafat’a öğleden önce varınız.
– İzdiham, yollardaki tıkanıklıklar, hacılarımızın çoğunun yaşlı ve rahatsızlığına Arafat’a yetişememe endişesi de eklenince kafilelerin çoğu Mina’ya uğramadan Arafat’a gitmektedir.
Zilhiccenin 9. Günü: Arafa Günü.
– Arafat’taki vakfenin vakti, zevalden sonra namazı müteakip başlar.
– Bu ana kadar vakitler, tekbir, tehlil, salavât, istiğfar, zikir, zikirlerin en efdali Kur’ân-ı Kerim tilâveti ve hak yolda şuurlandırıcı, tezkir ve tekfire sevkedici, ilim ve irfanla yoğrulu sohbetlerle değerlendirilir.
– Namaz için hazırlık yapılır. Öğle ve ikindi namazları, öğle vaktinde birleştirilerek kılınır. Buna ikindi nazmı takdim edilerek öğle namazının vaktinde kılındığı için “cem-i takdim” denir. Bu cem sünnettir.
Cem-i Takdim’in Edâ Şekli:
Her iki namaz için bir ezan okunur.
Vakit ve durum müsait ise, öğle namazının ilk sünneti kılınır.
Öğlenin farzı için kamet getirilir.
Öğlenin farzı kılınır. (İmam kıraatı sırrî okur.)
Öğlenin son sünneti, ikindinin sünneti kılınmaz.
İkindinin farzı için kamet getirilir.
İkindinin farzı kılınır. (İmam kıraatı sırrî okur)
Namazların her birinin sonunda teşrik tekbirleri getirilir.
– Namazların cem şartları, müsaferet ve ikamet halleriyle ilgili daha geniş bilgi almak için geniş kitaplara ve hoca efendilere müracaat ediniz.
• Namazı müteakip vakfe anı başlamıştır. Artık Arafat hududları haricinde durmayınız, güneş batmadıkça da hudut haricine çıkmayınız.
• Ömrün en kıymetli anlarından olan bu dakikaları hakkıyla değerlendirmeye çalışınız. Bedeni ihtiyaçlarınız için daha önceden tedbir alınız.
• Zamanınızı, zikirlerin en hayırlısı kur’an-ı kerim tilavetiyle, istiğfar ve dualarla değerlendiriniz. Duâlarınızda alem-i İslâm için hayırlar niyaz etmeyi, diğer din kardeşlerinizi, dostlarınızı, akrabanızı, evladınızı, gelecek nesilleri unutmayınız.
• Gönüllerinizi, İslâmın emri olan her şeyi kabul, İslâma muhalif her şeyi red için hazırlayınız.
• İçinizdeki cahiliye sızıntılarını temizleyiniz, her şeyinizle Allah’a teslim olma azminizi yenileyiniz.
Rasûlullah Efendimiz(sav):“Allah’ın kulları cehennemden azad eylediği, Arafat gününden daha çok başka bir gün yoktur..” buyurur. (Buhârî)
• Arafat’taki vakfe haccın iki rüknünden birincisidir. Müsait bir zamanda topluca “vakfe duâsı” yapınız.
• Güneş battığı andan itibaren yol hazırlıkları yapılır. Hac kalabalığı Müzdelife’ye doğru akmaya başlar. Siz de kafilenizle birlikte müsait bir zamanda Müzdelife’ye doğru yollanınız.
– Hac boyunca –bilhassa sıkıntılı anlarda- çevrenizdeki kardeşlerinizle hoş geçininiz. Ve yardımcı olunuz. Size karşı kusurları affedici olunuz. Olgunluk yarışını siz kazanınız.
• Müzdelife’ye varmadan yollarda akşam namazını kılmayınız. İzdiham da kalsanız da yatsı namazının vakti çıkma tehlikesine düşmedikçe bekleyiniz.
Müzdelife’de
• Akşam ile yatsı namazını, cem ederek yatsının vaktinde kılınız.
Buna, akşam namazı yatsının vaktine tehir edildiği için “cem-i tehir” denir. Bu cem “vacip”tir.
Cem-i Tehir’in Edâ Şekli
Her iki namaz içn ezan okunur, kamet getirilir.
Önce akşam namazının farzı kılınır. (Arkasından teşrik tekbiri getirilir.)
Arada sünnet kılınmaz. Ezan ve kamet iade edilmez.
Kalkılır ve yatsı namazının farzı edâ edilir. (Arkasından teşrik tekbiri getirilir.)
Yatsı namazının son sünneti kılınabilir.
Arkasından vitir namazı kılınır.
• Bundan sonra, zamanınız varsa istirahat ediniz. Cemre için taş toplayınız.
– İlk gün Cemretü’l-Akabe’ye atılacak 7 taşı Müzdelife’den toplamak sünnettir. Diğerlerini de Müzdelife’den veya müsait başka bir yerden almak caizdir. Ancak mescidlerden taş almayınız. Büyük bir taşı kırarak elde etmeyiniz. Cemrelere atılan taşları almayınız. Necasetli yerlerden de taş toplamayınız. Bunlar mekruhtur.
– Taşlar nohut ile fındık büyüklüğü arasında olmalıdır.
• Sabah ezanı okununca namazınızı gecikme-den edâ ediniz. Namazı müteakip “vakfe duâsı” yapınız.
– Müzdelife’deki bu vakfe “vacib”tir.
• Gün iyice ağarınca Mina’ya doğru hareket ediniz. Yol boyunca telbiye, tekbir, tehlil getiriniz.
Mina’da
• Ağırlıklarınızı, Mina’da çadırlarınıza yerleştiriniz. Mina günleri gecelemek için burayı aslî mekan edinmek üzere hazırlık yapınız.
• Grubunuzla taşlamaya yöneliniz. İzdiham aşırı iken taşlamaya yaklaşmayınız. Bilhassa hanımların, hasta ve yaşlıların daha ihtiyatlı olması gerekir.
• Taşlamaya büyük gruplar halinde girmeyiniz. Yanınızda kaba eşya götürmeyiniz. Kötü ihtimaller için mümkün mertebe ön tedbir alınız.
• Cemretü’l-Akabe’ye, (Büyük Cemre’ye) geliniz. Mümkünse cemreye taş atarken Mina’yı sağınıza, Kâbe’yi solunuza alacak şekilde durunuz. İmkân derecesinde, arada 3/5 m. kalacak şekilde yaklaşınız. Taşlarınızın nereye düştüğünü görünüz.
• Taş atmaya başlarken telbiyeyi kesiniz.
• Atacağınız taşı, baş parmağınızla işaret par-mağı arasında tutunuz. Kolunuzu kaldırarak ve;
“Bismillahi Allahu ekber! Şeytanın gurur, kibirini kırmak, burnunu sürtmek, Rahmân’ın rızasını kazanmak için,” diyerek 7 taş atınız.
– Taşların havuz içerisine düşmesi yeterlidir.
– Bayramın birinci günü Cemretü’l-Akabe’ye atılacak bu taşlar için vakit, fecr-i sadığın doğuşu ile başlar, ertesi günün fecrine kadar 24 saat devam eder.
– Sünnet-i seniyyeye uygun vakti ise; güneşin doğuşu ile öğle / zeval vakti arasıdır.
– Zevalden güneş batıncaya kadar olan vakit, cevaz vaktidir. Taşların bu vakitte atılmasında kerahet yoktur.
Güneş battıktan sonra, fecr-i sadık doğuncaya kadar olan vakit de (geceleyin) sıhhatli erkeklerin taşlamalarında kerahet vardır. Yaşlı ve rahatsız olan insanların bu vakitte taşlamalarında bir beis görülmemiştir. Hanımların da taşlarını gece atmalarında bir beis olmadığı gibi, setr hallerine uygun olduğu, izdihamlara girmelerinde mahzur bulunduğu için bunu daha münasip gören alimler vardır.
• Taşınızı attıktan sonra “şükür kurbanınızı” kesiniz. Sonra saçınızı traş ederek ihramdan çıkınız.
– Saç traşı iki türlü olur :
1. Halk: Saçın tamamını ustura veya jiletle dipten traş etmektir. Bu daha efdaldir.
2. Taksir: Başın üçte biri veya dörtte birinden “ünmüle miktarı” (parmağın üç boğumundan en uçtakinin uzunluğunda) kesmektir.
– Başın bir tarafını usturaya vurup öbür yanlarını bırakmak, sadece kahkül bırakmak gibi müslüman vakarını zedeleyici tarzdaki traşlar mekruhtur.
– Saçlarının uzunluğu “ünmüle” miktarından küçük olanlar taksir yapamaz, halk yapmak zorundadırlar.
Hanımlar sadece taksir yaparlar. Halk yapmaları tahrimen mekruh görülmüştür.
– Traş olduğunuz andan itibaren, karı–koca münaseti hariç, bütün ihram yasakları kalkmıştır.
• Bundan sonra Harem-i Şerif’e giderek farz tavafınızı yapınız.
– Mina’da Kurban bayramının birinci gün vazifeleri en doğru sıralamayla şöyle yapılır:
1 – Cemre-i Akabe’ye taş atmak
2 – Şükür kurbanı kesmek
3 – Saçları traş etmek
4 – Farz Tavafı yapmak
Bunlardan ilk üçü arasındaki tertib Ebu Hanife’ye göre vacip, farz tavafın bu sıraya uyması ise sünnettir.
– Farz tavafı / ziyaret tavafını bayramın birinci günü yapmak en efdal olanıdır. Birinci günü imkân bulunamamışsa 2. gün, ikinci gün de yapamamışsa 3. gün yapılır.
Şer-i bir özür bulunmaksızın 3. günden sonraya kalırsa, bu tehir Ebu Hanife hazretlerine göre kurban cezasını gerektirir.
Hayız hali şer’î bir özürdür.
– Bu tavaf, haccın iki rüknünden biridir. Bir mü’min bu tavafı yapmadıkça haccı edâ edilmiş olmaz.
Ömrün sonuna kadar yapılabilir. Tehirden dolayı ceza düşüyorsa yerine getirilir.
– Bu tavafla bütün ihram yasakları üzerinizden kalkar.
– Haccın sa’yını önce yapma imkânı bulamamışsanız bu tavafın arkasından yapabilirsiniz.
• Tavaftan sonra Mina’ya dönünüz. Gecelemek için Mina’yı karargah edininiz. Zira taşlama geceleri Mina’da gecelemek Hanefi mezhebine göre sünnet-i müekkededir. Belki haccın “en kuvvetli” sünnetidir. Diğer mezheblerce “vacip”tir. Onların görüşlerini de itibara alarak hareket etmek ayrıca “müstehap”tır.
• İkinci ve üçüncü günü taşlarını zevalden, yani öğle vakti girdikten sonra atmaya başlayınız.
– Bu günlerin sünnet vakti; zeval ile güneş batışı arasıdır. Fecr-i sadığa kadar taş atmak caizdir.
– Taş atmayla ilgili hükümlerde, geceler bir önceki gündüze bağlıdır.
• İkinci, üçüncü ve dördüncü günlerin taşları sırasıyla;
– 7 taş Cemretü-s Suğrâ’ya (Küçük Cemre’ye),
– 7 taş Cemretü’l-Vustâ’ya (Orta Cemre’ye),
– 7 taş Cemretü’l-Akabe’ye (Büyük Cemre’ye) atılır.
Küçük Cemre, Mescid-i Hayf istikametindeki ilk cemrenin adıdır. Mekke istikametine doğru ikincisi Orta
Cemre ve sonuncusu Büyük Cemredir.
• Üçüncü gün taş attıktan sonra, eğer acele ediyor ve 4. günün taşını atmak istemiyorsanız, 3. gün güneş batmadan Mekke’ye yöneliniz ve Mina sınırları dışına çıkınız.
– Cemretü-l Akabe, Mekke istikametinde Mina hudutlarının bitiş sınırıdır.
– Akşam olduktan sonra (geceleyin) Mina’yı terk etmek, 4. günün taşlarını atmamak “mekruh” görülmüştür. Kurban cezasını gerektirdiğine dair de bir rivayet vardır.
– Dördüncü günün fecri doğduğu halde hala Mina’da iseniz, bu günün taşlarını da atmak üzerinize vaciptir. Taş atmadan ayrılırsanız; üzerinize ittifakla ceza kurbanı düşer.
– 4. günün taşları, fecrin doğuşundan, güneşin batışına kadar atılabilir. Zevalden sonraki vakit “sünnet” vaktidir. Ebu Hanife’ye göre zevalden önceki vakit, mekruh vakittir.
– 4. günün güneşi batınca, artık taşların edâ vakti de, kaza vakti de sona ermiştir.
Mina’dan Sonra Mekke’de
• Âfâkî (mikat dışından gelen) hacılara “tavaf-ı sader” (vedâ tavafı) vaciptir. Onun için ayrılmadan önce vedâ tavafınızı yapınız.
• Bu arada nafile tavaflar yapabilir, Mina’daki vazifeleriniz bittikten sonra, vaktiniz varsa yeni umreler edâ edebilirsiniz.
• Mekkelilerin umre için mîkatı, harem hudutları dışıdır. Hudut dışına çıkarak umre için orada ihrama girilir.
– Umre için Tenim’in veya Cirâne’nin mikat yeri olarak seçilmesi daha efdaldir. Bunlardan birincisinde
Allah Rasûlü’nün emriyle Âişe Validemiz, ikincisinde ise Rasûlullah’ın( sav) kendisi ihrama girmiştir.
– Umre hakkında ayrıca bilgi verilecektir.
– Veda tavafının Beytullah’dan en son ayrılırken yapılması müstehaptır.
Özür halleri sebebiyle veda tavafını eda edememiş hanımlar, kafileleri ile birlikte Mekke-i Mükerreme’den ayrılabilirler.
Bu bir şer-i özürdür. Bu özür sebebiyle veda tavafı yapamamaktan dolayı üzerlerine ceza terettüb
etmez. Bizi yaratan, bizi en iyi bilendir ve sonsuz merhamet sahibidir.